13/07/21  ━━   3 min read

Τι είναι η γλουτένη και ποια η σχέση της με την κοιλιοκάκη

Η δυσανεξία στη γλουτένη (gluten intolerance), ονόματι κοιλιοκάκη (Celiac disease), είναι μια σοβαρή αυτοάνοση νόσος του λεπτού εντέρου με γονιδιακό υπόβαθρο, που αφορά 1 στα 100 άτομα παγκοσμίως και απασχολεί κυρίως τις νεαρές ηλικίες στον δυτικό κόσμο. Αποτελεί χρόνια εντεροπάθεια που μπορεί να προκύψει σε οποιαδήποτε ηλικία και σχετίζεται με την κατανάλωση γλουτένης από γενετικά προδιατεθειμένα άτομα. Η γλουτένη (gluten) είναι μια πρωτεΐνη στο σιτάρι, τη σίκαλη και το κριθάρι, αλλά και σε προϊόντα καθημερινής χρήσης, όπως φάρμακα, συμπληρώματα ή προϊόντα φροντίδας δοντιών και χειλιών, κραγιόν και πλαστελίνες play dough.

Παθοφυσιολογία & συμπτώματα δυσανεξίας στη γλουτένη

Όταν ένα άτομο με δυσανεξία στη γλουτένη καταναλώσει τρόφιμα ή προϊόντα που την εμπεριέχουν, πυροδοτείται έντονη ανοσολογική απόκριση με έκκριση αντισωμάτων IgG, χρόνια φλεγμονή (inflammation) και φθορά του επιθηλίου του λεπτού εντέρου (βλάβη, καταστροφή ή ατροφία των εντερικών λαχνών). Τούτες οι αλλοιώσεις στον εντερικό βλεννογόνο δεν επιτρέπουν τη σωστή απορρόφηση των θρεπτικών συστατικών από τα τοιχώματα του λεπτού εντέρου στην κυκλοφορία του αίματος.

Ως εκ τούτου, στα κύρια συμπτώματα της κοιλιοκάκης εντάσσονται:

  • η δυσαπορρόφηση λιπών, βιταμινών και ιχνοστοιχείων
  • η ελλιπής θρέψη (δυσθρεψία) και απώλεια βάρους
  • διάρροια ή δυσκοιλιότητα
  • μετεωρισμός (τυμπανισμός, φούσκωμα)
  • κοιλιακό άλγος (πόνος)
  • σιδηροπενική αναιμία που δεν ανταποκρίνεται στη θεραπεία με σίδηρο
  • αυξημένες τρανσαμινάσες
  • αδυναμία και κόπωση

Είναι σημαντικό να αναφερθεί πως ένα 20% των πασχόντων είναι ασυμπτωματικοί.

Η κοιλιοκάκη είναι μια γενετική, αυτοάνοση κληρονομική νόσος, ωστόσο μπορεί επίσης να εμφανιστεί έπειτα από μια εγχείρηση, εγκυμοσύνη, τοκετό, ιογενή λοίμωξη ή σοβαρή ψυχολογική διαταραχή. Η έλλειψη διάγνωσης ή αντιμετώπισης της κοιλιοκάκης συνεπάγεται συστηματική δυσαπορρόφηση θρεπτικών ουσιών, δυσθρεψία (malnutrition) και απώλεια βάρους, οδηγώντας σε μακροπρόθεσμες επιπλοκές για την υγεία που δεν είναι απαραίτητα γαστρεντερικής φύσεως, όπως:

  • οστεοπενία και οστεοπόρωση
  • χαμηλό ανάστημα και προβλήματα ανάπτυξης στα παιδιά
  • υποπλασία οδοντικού σμάλτου
  • ανεξήγητη στειρότητα, υπογονιμότητα και επαναλαμβανόμενες αποβολές
  • δερματικά εξανθήματα με κνησμό (ερπητοειδής δερματίτιδα)
  • κακοήθειες (π.χ. λέμφωμα, αδενοκαρκίνωμα του λεπτού εντέρου)
  • νευρολογικές διαταραχές (π.χ. επιληψία, ημικρανίες)
  • άγχος ή κατάθλιψη

Διάγνωση κοιλιοκάκης

Ως αυτοάνοση εντεροπάθεια (autoimmune enteropathy), η κοιλιοκάκη έχει μια τυπική γαστρεντερολογική συμπτωματολογία που διαγιγνώσκεται κλινικά λαμβάνοντας υπόψη και το οικογενειακό ιστορικό, σε συνδυασμό με εξετάσεις αίματος (θετικά αντισώματα ιστικής τρανσγλουταμινάσης και ενδομυΐου στον ορολογικό διαγνωστικό έλεγχο) και συμβατή ιστολογική εικόνα των παθολογικών εντερικών αλλοιώσεων έπειτα από βιοψία του εντερικού βλεννογόνου του δωδεκαδακτύλου. Παράλληλα, σχετίζεται και με ένα ευρύ φάσμα άτυπων εκδηλώσεων ή και αυτοάνοσων νοσημάτων, με συνήθη διάγνωση κατά τον αιματολογικό έλεγχο για άλλη αιτία, π.χ. σιδηροπενική αναιμία, νόσο θυρεοειδούς ή σακχαρώδη διαβήτη τύπου Ι, ή κατά τη διάρκεια ενδοσκοπικού ελέγχου για τη διερεύνηση δυσπεψίας ή γαστροοισοφαγικής παλινδρόμησης. Χρειάζεται προσοχή κατά τη διαφορική διάγνωση, αφού η κοιλιοκάκη έχει παρόμοια συμπτώματα με το σύνδρομο ευερέθιστου εντέρου  και τις φλεγμονώδεις νόσους του εντέρου, την εκκολπωματίτιδα, τις εντερικές λοιμώξεις, τη σιδηροπενική αναιμία ή το σύνδρομο χρόνιας κόπωσης.

Επιπροσθέτως, έχει διαπιστωθεί πως 1-3% του πληθυσμού εμφανίζει μια ευαισθησία στη γλουτένη δίχως διάγνωση κοιλιοκάκης (non-celiac gluten sensitivity), τους οποίους επίσης ωφελεί μια δίαιτα ελεύθερη γλουτένης.

Διατροφικές συστάσεις όταν υπάρχει διάγνωση κοιλιοκάκης

Η μόνη θεραπευτική γραμμή για άτομα με κοιλιοκάκη είναι η δίαιτα ελεύθερη γλουτένης (gluten-free diet), τουτέστιν η κατάρτιση ενός ισορροπημένου διαιτολογίου από κλινικό διατροφολόγο με πλήρη αποφυγή των τροφίμων που περιέχουν γλουτένη, ακόμη και ίχνη αυτής. Συστήνεται συνεπώς:

  • η πλήρης αποχή από το σιτάρι, τη σίκαλη και το κριθάρι και οτιδήποτε παρασκευάζεται από αυτά, δηλαδή: δημητριακά πρωινού, ψωμί, φρυγανιές, πίτες και προϊόντα ζύμης, πίτσα, ζυμαρικά, διάφορα επεξεργασμένα τρόφιμα, μπύρα κ.α.
  • Ακόμη και η ελάχιστη επαφή με κόκκους από αλεύρι ή η χρήση μιας επιφάνειας όπου προηγουμένως είχε τοποθετηθεί λευκό ψωμί, μπορεί να πυροδοτήσει ανοσοαπόκριση και συμπτωματολογία.
  • Επιπλέον, το άτομο με κοιλιοκάκη πρέπει να εξοικειωθεί με τις ετικέτες τροφίμων και άλλων προϊόντων που μπορεί να περιέχουν γλουτένη, ώστε να κάνει 100% ασφαλείς επιλογές.

Λαμβάνοντας υπόψη ότι η έλλειψη διατροφικής διαχείρισης της δυσανεξίας στη γλουτένη συνεπάγεται συν τις άλλοις υποσιτισμό και απώλεια βάρους, γίνεται κατανοητό πως η υιοθέτηση μιας διατροφής δίχως γλουτένη (gluten-free diet) συνεπάγεται βάσει ερευνών πολύτιμα οφέλη για την ποιότητα ζωής του ατόμου με διαγνωσμένη κοιλιοκάκη, όπως:

  • Αύξηση του Δείκτη Μάζας Σώματος (ΔΜΣ, Body Mass Index – BMI)
  • Αυξημένη πρόσληψη τροφής
  • Μειωμένη πρόσληψη λίπους
  • Μετρίαση κινδύνου επιπλοκών

Τι μπορώ να φάω εάν έχω κοιλιοκάκη;

Το ευχάριστο πρώτο βήμα είναι πως υπάρχει μια πληθώρα τροφίμων που εκ φύσεως δεν περιέχουν γλουτένη, όπως:

  • Φρούτα
  • Λαχανικά, πατάτες
  • Κόκκινο κρέας και κοτόπουλο
  • Ψάρια και θαλασσινά, που έχουν ευεργετικά λιπαρά
  • Γάλα και γαλακτοκομικά
  • Όσπρια
  • Ξηροί καρποί, σπόροι chia, λιναρόσπορος
  • Ρύζι, κινόα, καλαμπόκι
  • Σόγια

Η εισαγωγή μικρών ποσοτήτων βρώμης στη διατροφή μπορεί να γίνει σε συνεννόηση με γαστρεντερολόγο. Παράλληλα, υπάρχει πλέον στην αγορά μια ικανοποιητική ποικιλία εναλλακτικών επιλογών τροφίμων δίχως γλουτένη (gluten-free foods), είτε σε μεγάλα supermarkets είτε σε μικρότερα μαγαζιά με βιολογικά προϊόντα, αρκεί αυτά να είναι συσκευασμένα με σαφή επισήμανση στη διατροφική ετικέτα (food label), ή οπωσδήποτε να μη συλλέγονται ή συνυπάρχουν στον ίδιο χώρο με προϊόντα γλουτένης, προς αποφυγή αλληλο-μόλυνσης (cross-contact). Ενδεικτικά, στην αγορά διατίθεται ψωμί, ζυμαρικά και μπισκότα χωρίς γλουτένη, ακόμη και αλεύρι χωρίς γλουτένη. Δεν συστήνεται η κατανάλωση ενός υποτιθέμενου “gluten-free” τροφίμου όταν υπάρχει η παραμικρή αμφιβολία για τα συστατικά του.

Είναι σημαντικό, εν κατακλείδι, η δίαιτα ελεύθερη γλουτένης (gluten-free diet) να επιβλέπεται από κλινικό διατροφολόγο και να βασίζεται κατά κύριο λόγο στα προαναφερθέντα φρέσκα, μη επεξεργασμένα τρόφιμα, καθώς αυτά προσφέρουν ενέργεια και πληθώρα πολύτιμων θρεπτικών συστατικών για καλή υγεία, δίχως ουδεμία επιβάρυνση στον επιθηλιακό βλεννογόνο του λεπτού εντέρου του ατόμου με κοιλιοκάκη. Η ευλαβική υιοθέτηση μιας διατροφής άνευ γλουτένης (adherence to gluten-free diet) αποτελεί στην ουσία τρόπο ζωής στην καθημερινότητα, στο σχολείο και τη δουλειά, στο supermarket, στο εστιατόριο και στα πάρτυ, στο ταξίδι και τις διακοπές, που διασφαλίζει την παύση των συμπτωμάτων, την αποτροπή περαιτέρω βλαβών στον εντερικό βλεννογόνο και την επαναφορά της φυσιολογικής δομής και λειτουργίας των λαχνών του λεπτού εντέρου.

Συμβουλευτείτε τους κλινικούς διαιτολόγους-διατροφολόγους του Bioiatriki+ αν έχετε κοιλιοκάκη ή ευαισθησία στη γλουτένη, ώστε να έχετε την απαραίτητη διατροφική υποστήριξη για καλή υγεία

Κοιλιοκάκη δυσανεξία στη γλουτένη

13/07/21  ━━   3 min read

Τι είναι η γλουτένη και ποια η σχέση της με την κοιλιοκάκη

Η δυσανεξία στη γλουτένη (gluten intolerance), ονόματι κοιλιοκάκη (Celiac disease), είναι μια σοβαρή αυτοάνοση νόσος του λεπτού εντέρου με γονιδιακό υπόβαθρο, που αφορά 1 στα 100 άτομα παγκοσμίως και απασχολεί κυρίως τις νεαρές ηλικίες στον δυτικό κόσμο. Αποτελεί χρόνια εντεροπάθεια που μπορεί να προκύψει σε οποιαδήποτε ηλικία και σχετίζεται με την κατανάλωση γλουτένης από γενετικά προδιατεθειμένα άτομα. Η γλουτένη (gluten) είναι μια πρωτεΐνη στο σιτάρι, τη σίκαλη και το κριθάρι, αλλά και σε προϊόντα καθημερινής χρήσης, όπως φάρμακα, συμπληρώματα ή προϊόντα φροντίδας δοντιών και χειλιών, κραγιόν και πλαστελίνες play dough.

Παθοφυσιολογία & συμπτώματα δυσανεξίας στη γλουτένη

Όταν ένα άτομο με δυσανεξία στη γλουτένη καταναλώσει τρόφιμα ή προϊόντα που την εμπεριέχουν, πυροδοτείται έντονη ανοσολογική απόκριση με έκκριση αντισωμάτων IgG, χρόνια φλεγμονή (inflammation) και φθορά του επιθηλίου του λεπτού εντέρου (βλάβη, καταστροφή ή ατροφία των εντερικών λαχνών). Τούτες οι αλλοιώσεις στον εντερικό βλεννογόνο δεν επιτρέπουν τη σωστή απορρόφηση των θρεπτικών συστατικών από τα τοιχώματα του λεπτού εντέρου στην κυκλοφορία του αίματος.

Ως εκ τούτου, στα κύρια συμπτώματα της κοιλιοκάκης εντάσσονται:

  • η δυσαπορρόφηση λιπών, βιταμινών και ιχνοστοιχείων
  • η ελλιπής θρέψη (δυσθρεψία) και απώλεια βάρους
  • διάρροια ή δυσκοιλιότητα
  • μετεωρισμός (τυμπανισμός, φούσκωμα)
  • κοιλιακό άλγος (πόνος)
  • σιδηροπενική αναιμία που δεν ανταποκρίνεται στη θεραπεία με σίδηρο
  • αυξημένες τρανσαμινάσες
  • αδυναμία και κόπωση

Είναι σημαντικό να αναφερθεί πως ένα 20% των πασχόντων είναι ασυμπτωματικοί.

Η κοιλιοκάκη είναι μια γενετική, αυτοάνοση κληρονομική νόσος, ωστόσο μπορεί επίσης να εμφανιστεί έπειτα από μια εγχείρηση, εγκυμοσύνη, τοκετό, ιογενή λοίμωξη ή σοβαρή ψυχολογική διαταραχή. Η έλλειψη διάγνωσης ή αντιμετώπισης της κοιλιοκάκης συνεπάγεται συστηματική δυσαπορρόφηση θρεπτικών ουσιών, δυσθρεψία (malnutrition) και απώλεια βάρους, οδηγώντας σε μακροπρόθεσμες επιπλοκές για την υγεία που δεν είναι απαραίτητα γαστρεντερικής φύσεως, όπως:

  • οστεοπενία και οστεοπόρωση
  • χαμηλό ανάστημα και προβλήματα ανάπτυξης στα παιδιά
  • υποπλασία οδοντικού σμάλτου
  • ανεξήγητη στειρότητα, υπογονιμότητα και επαναλαμβανόμενες αποβολές
  • δερματικά εξανθήματα με κνησμό (ερπητοειδής δερματίτιδα)
  • κακοήθειες (π.χ. λέμφωμα, αδενοκαρκίνωμα του λεπτού εντέρου)
  • νευρολογικές διαταραχές (π.χ. επιληψία, ημικρανίες)
  • άγχος ή κατάθλιψη

Διάγνωση κοιλιοκάκης

Ως αυτοάνοση εντεροπάθεια (autoimmune enteropathy), η κοιλιοκάκη έχει μια τυπική γαστρεντερολογική συμπτωματολογία που διαγιγνώσκεται κλινικά λαμβάνοντας υπόψη και το οικογενειακό ιστορικό, σε συνδυασμό με εξετάσεις αίματος (θετικά αντισώματα ιστικής τρανσγλουταμινάσης και ενδομυΐου στον ορολογικό διαγνωστικό έλεγχο) και συμβατή ιστολογική εικόνα των παθολογικών εντερικών αλλοιώσεων έπειτα από βιοψία του εντερικού βλεννογόνου του δωδεκαδακτύλου. Παράλληλα, σχετίζεται και με ένα ευρύ φάσμα άτυπων εκδηλώσεων ή και αυτοάνοσων νοσημάτων, με συνήθη διάγνωση κατά τον αιματολογικό έλεγχο για άλλη αιτία, π.χ. σιδηροπενική αναιμία, νόσο θυρεοειδούς ή σακχαρώδη διαβήτη τύπου Ι, ή κατά τη διάρκεια ενδοσκοπικού ελέγχου για τη διερεύνηση δυσπεψίας ή γαστροοισοφαγικής παλινδρόμησης. Χρειάζεται προσοχή κατά τη διαφορική διάγνωση, αφού η κοιλιοκάκη έχει παρόμοια συμπτώματα με το σύνδρομο ευερέθιστου εντέρου , τις φλεγμονώδεις νόσους του εντέρου, την εκκολπωματίτιδα, τις εντερικές λοιμώξεις, τη σιδηροπενική αναιμία ή το σύνδρομο χρόνιας κόπωσης.

Επιπροσθέτως, έχει διαπιστωθεί πως 1-3% του πληθυσμού εμφανίζει μια ευαισθησία στη γλουτένη δίχως διάγνωση κοιλιοκάκης (non-celiac gluten sensitivity), τους οποίους επίσης ωφελεί μια δίαιτα ελεύθερη γλουτένης.

Διατροφικές συστάσεις όταν υπάρχει διάγνωση κοιλιοκάκης

Η μόνη θεραπευτική γραμμή για άτομα με κοιλιοκάκη είναι η δίαιτα ελεύθερη γλουτένης (gluten-free diet), τουτέστιν η κατάρτιση ενός ισορροπημένου διαιτολογίου από κλινικό διατροφολόγο με πλήρη αποφυγή των τροφίμων που περιέχουν γλουτένη, ακόμη και ίχνη αυτής. Συστήνεται συνεπώς:

  • η πλήρης αποχή από το σιτάρι, τη σίκαλη και το κριθάρι και οτιδήποτε παρασκευάζεται από αυτά, δηλαδή: δημητριακά πρωινού, ψωμί, φρυγανιές, πίτες και προϊόντα ζύμης, πίτσα, ζυμαρικά, διάφορα επεξεργασμένα τρόφιμα, μπύρα κ.α.
  • Ακόμη και η ελάχιστη επαφή με κόκκους από αλεύρι ή η χρήση μιας επιφάνειας όπου προηγουμένως είχε τοποθετηθεί λευκό ψωμί, μπορεί να πυροδοτήσει ανοσοαπόκριση και συμπτωματολογία.
  • Επιπλέον, το άτομο με κοιλιοκάκη πρέπει να εξοικειωθεί με τις ετικέτες τροφίμων και άλλων προϊόντων που μπορεί να περιέχουν γλουτένη, ώστε να κάνει 100% ασφαλείς επιλογές.

Λαμβάνοντας υπόψη ότι η έλλειψη διατροφικής διαχείρισης της δυσανεξίας στη γλουτένη συνεπάγεται συν τις άλλοις υποσιτισμό και απώλεια βάρους, γίνεται κατανοητό πως η υιοθέτηση μιας διατροφής δίχως γλουτένη (gluten-free diet) συνεπάγεται βάσει ερευνών πολύτιμα οφέλη για την ποιότητα ζωής του ατόμου με διαγνωσμένη κοιλιοκάκη, όπως:

  • Αύξηση του Δείκτη Μάζας Σώματος (ΔΜΣ, Body Mass Index – BMI)
  • Αυξημένη πρόσληψη τροφής
  • Μειωμένη πρόσληψη λίπους
  • Μετρίαση κινδύνου επιπλοκών

Τι μπορώ να φάω εάν έχω κοιλιοκάκη;

Το ευχάριστο πρώτο βήμα είναι πως υπάρχει μια πληθώρα τροφίμων που εκ φύσεως δεν περιέχουν γλουτένη, όπως:

  • Φρούτα
  • Λαχανικά, πατάτες
  • Κόκκινο κρέας και κοτόπουλο
  • Ψάρια και θαλασσινά, που έχουν ευεργετικά λιπαρά
  • Γάλα και γαλακτοκομικά
  • Όσπρια
  • Ξηροί καρποί, σπόροι chia, λιναρόσπορος
  • Ρύζι, κινόα, καλαμπόκι
  • Σόγια

Η εισαγωγή μικρών ποσοτήτων βρώμης στη διατροφή μπορεί να γίνει σε συνεννόηση με γαστρεντερολόγο. Παράλληλα, υπάρχει πλέον στην αγορά μια ικανοποιητική ποικιλία εναλλακτικών επιλογών τροφίμων δίχως γλουτένη (gluten-free foods), είτε σε μεγάλα supermarkets είτε σε μικρότερα μαγαζιά με βιολογικά προϊόντα, αρκεί αυτά να είναι συσκευασμένα με σαφή επισήμανση στη διατροφική ετικέτα (food label), ή οπωσδήποτε να μη συλλέγονται ή συνυπάρχουν στον ίδιο χώρο με προϊόντα γλουτένης, προς αποφυγή αλληλο-μόλυνσης (cross-contact). Ενδεικτικά, στην αγορά διατίθεται ψωμί, ζυμαρικά και μπισκότα χωρίς γλουτένη, ακόμη και αλεύρι χωρίς γλουτένη. Δεν συστήνεται η κατανάλωση ενός υποτιθέμενου “gluten-free” τροφίμου όταν υπάρχει η παραμικρή αμφιβολία για τα συστατικά του.

Είναι σημαντικό, εν κατακλείδι, η δίαιτα ελεύθερη γλουτένης (gluten-free diet) να επιβλέπεται από κλινικό διατροφολόγο και να βασίζεται κατά κύριο λόγο στα προαναφερθέντα φρέσκα, μη επεξεργασμένα τρόφιμα, καθώς αυτά προσφέρουν ενέργεια και πληθώρα πολύτιμων θρεπτικών συστατικών για καλή υγεία, δίχως ουδεμία επιβάρυνση στον επιθηλιακό βλεννογόνο του λεπτού εντέρου του ατόμου με κοιλιοκάκη. Η ευλαβική υιοθέτηση μιας διατροφής άνευ γλουτένης (adherence to gluten-free diet) αποτελεί στην ουσία τρόπο ζωής στην καθημερινότητα, στο σχολείο και τη δουλειά, στο supermarket, στο εστιατόριο και στα πάρτυ, στο ταξίδι και τις διακοπές, που διασφαλίζει την παύση των συμπτωμάτων, την αποτροπή περαιτέρω βλαβών στον εντερικό βλεννογόνο και την επαναφορά της φυσιολογικής δομής και λειτουργίας των λαχνών του λεπτού εντέρου.

Συμβουλευτείτε τους κλινικούς διαιτολόγους-διατροφολόγους του Bioiatriki+ αν έχετε κοιλιοκάκη ή ευαισθησία στη γλουτένη, ώστε να έχετε την απαραίτητη διατροφική υποστήριξη για καλή υγεία

Κοιλιοκάκη δυσανεξία στη γλουτένη

Πηγές:

Ιωάννα Αδαμίδου MS, RD
Διαιτολόγος – Διατροφολόγος & Βιολόγος