Διάγνωση – για την ιστορία

Το παρελθόν μας κάνει να εκτιμάμε το παρόν και μας διδάσκει για το μέλλον: Ιστορικά, η ιατρική διάγνωση γεννήθηκε στην αρχαία Αίγυπτο τον καιρό του Imhotep και στην αρχαία Ελλάδα του Ιπποκράτη, όμως τούτες οι ιστορικές απαρχές σαφέστατα απέχουν έτη φωτός από τις ακατάπαυστα εξελισσόμενες διαγνωστικές δυνατότητες του 21^ου αιώνα. Το εντυπωσιακό άλμα από τις εμπειρικές στις εργαστηριακές μεθόδους, με κομβική στιγμή την εντυπωσιακή ανάπτυξη των εργαστηριακών τεχνικών μέσα στον κυκεώνα των ταυτόχρονων πολιτικών, βιομηχανικών και φιλοσοφικών αναταράξεων του 19^ου αιώνα, αντικατοπτρίζει την εξέλιξη της ιατρικής επιστήμης, που έγινε εφικτή ως απόρροια της άφθονης επιστημονικής πληροφορίας και φυσικά με την ευλογία της ραγδαίας τεχνολογικής εξέλιξης.

Έως και τον 19^ο αιώνα, διάγνωση υπήρχε για μια αρκετά περιορισμένη γκάμα παθήσεων, με κυρίαρχες τις λοιμώξεις, καθώς απουσίαζε η αντίστοιχη επιστημονική γνώση και ως εκ τούτου τα κατάλληλα διαγνωστικά εργαλεία που έπονται αυτής:

• Οι μικροοργανισμοί (μικρόβια) που γνωρίζουμε σήμερα και για τους οποίους υπάρχουν εμβόλια και φάρμακα για την θωράκιση της δημόσιας υγείας ενάντια στις προκαλούμενες εξ αυτών λοιμώξεις, δεν ήταν εν γένει γνωστοί πριν από έναν αιώνα
• Χρόνιες ασθένειες έκαναν σταδιακά την αισθητή τους εμφάνιση στην πορεία του 20^ου αιώνα (επιδημιολογική μετατόπιση από την κυριαρχία των λοιμώξεων), οι οποίες δεν οφείλονται σε ένα αίτιο αλλά σε πολλαπλούς παράγοντες κινδύνου
• Νέοι μικροοργανισμοί ή νέες μεταλλάξεις των υπαρχόντων γνωστών αποτελούν διαρκή πρόκληση για την ιατρική επιστήμη σε όλο της το εύρος (μικροβιακή απομόνωση, διαγνωστικά εργαλεία, εμβόλια, θεραπευτική αντιμετώπιση), με ενδεικτικό πρόσφατο παράδειγμα αυτό της πανδημικής λοίμωξης COVID-19 του νέου κορονοϊού SARS-CoV2

 Η διάγνωση στην αρχαιότητα ήταν προορισμένη για τους βασιλεύοντες, τους ευγενείς και τους ευκατάστατους. Τη σήμερον ημέρα, το έγκαιρο και έγκυρο checkup είναι προνόμιο όλων, αποτελεί επένδυση για την υγεία και όπλο στη φαρέτρα όποιου επιθυμεί μακροζωία.

Κλινική διάγνωση – Παράθυρο στην αντιμετώπιση

Το να αγνοεί κανείς τι συμβαίνει μέσα στο σώμα του μπορεί να προκύψει κατά τύχη αφού πολλά χρόνια νοσήματα δυστυχώς εξελίσσονται ασυμπτωματικά. Ωστόσο, η κατ’ επιλογήν άγνοια δυστυχώς στερεί το προνόμιο της υγείας, και δυνητικά κάθε ίχνος ελπίδας για ευζωία ή επιβίωση σε ενδεχόμενο θετικής διάγνωσης. Η έγκριτη διάγνωση αποτελεί φωτεινό παράθυρο στην επίτευξη υγείας και ευζωίας, αφού είναι δύναμη στα χέρια τόσο του ιατρού όσο και του εξεταζόμενου ως προς τη δυνατότητα που έχει για την αντιμετώπιση του προβλήματος υγείας που τον ταλανίζει, αλλά και στην κατεύθυνση της πρόληψης παθήσεων, έχοντας ως γνώση την αλληλουχία του ανθρώπινου γονιδιώματος.

Είναι σημαντικό να γνωρίζετε και να θυμάστε ότι:

• Η διαγνωστική διερεύνηση δεν συνεπάγεται αυτόματα και θετική διάγνωση, αλλά αποτελεί τη σίγουρη διέξοδο προς την αντιμετώπιση της πιθανής διαγνωσθείσας κατάστασης υγείας, ειδάλλως το άτομο βρίσκεται στο σκοτάδι με ό,τι αυτό συνεπάγεται.
• Το checkup αποτελεί παράθυρο στον εσωτερικό κόσμο του σώματός μας. Ποιος δεν έχει την περιέργεια να ταξιδέψει μέσα στο σώμα του και να γνωρίζει τι συμβαίνει εντός του οργανισμού του; Οι επιστήμονες κατά τον 16^ο, 17^ο και 18^ο αιώνα διέθεταν πάντως ασίγαστο ερευνητικό ενδιαφέρον, και σε αυτούς οφείλουμε τη γνώση για τη δομή των κυττάρων και τη λειτουργία της καρδιάς την οποία μπορούμε εύκολα να διερευνήσουμε σήμερα (heart health screening).
• Τα διαγνωστικά εργαλεία δε δημιουργήθηκαν για να φοβίζουν ή να επιφέρουν το ανύπαρκτο, αλλά διαμορφώθηκαν ως απόρροια της διαρκώς εξελισσόμενης επιστημονικής έρευνας και των ραγδαία αναπτυσσομένων τεχνολογικών επιτευγμάτων, για να ρίξουν φως στην ανατομία και λειτουργία του ανθρώπινου σώματος και να εντοπίσουν το μη φυσιολογικό, το ξένο (non-self) ή το παθογόνο (pathogenic).
• Τα νέα διαγνωστικά εργαλεία στοχεύουν στην πρόληψη ασθενειών, καθώς έχουν τη δυνατότητα να ανιχνεύσουν σε υγιείς ανθρώπους τον μελλοντικό κίνδυνο εμφάνισης ασθενειών, διαταραχών, δυσανεξιών αλλά και ελλείψεων μικροθρεπτικών συστατικών, βάσει του γονιδιώματος του ατόμου.

Διατροφική διάγνωση και εργομετρικός έλεγχος

Η κλινική διατροφή (clinical nutrition) και η θεραπευτική άσκηση περιλαμβάνουν με τη σειρά τους τις ακόλουθες βασικές διαγνωστικές μεθόδους, οι οποίες καλούνται να υποστηρίξουν τον ασθενή πλησίον της ιατρικής και φαρμακευτικής θεραπευτικής γραμμής:

Διατροφική θεραπευτική φροντίδα (Nutrition Care Process, NCP):

1. διατροφική αξιολόγηση (nutritional assessment), που περιλαμβάνει ανθρωπομετρία (anthropometry), ανίχνευση δυσθρεψίας (malnutrition screening), ιατρικό και διατροφικό ιστορικό (medical and dietary history), διατροφικές ιδιαιτερότητες και προτιμήσεις, ανάλυση σύστασης σώματος
2. διατροφική διάγνωση (nutrition diagnosis)
3. διατροφική παρέμβαση (nutrition intervention), βάσει επιστημονικών συστάσεων για τη νόσο ή την κατάσταση υγείας
4. διατροφική επίβλεψη, παρακολούθηση και επαναξιολόγηση (nutrition monitoring and evaluation)

Θεραπευτική άσκηση (Exercise is Medicine) που αρχίζει με μια ολοκληρωμένη εργομέτρηση (ergometric assessment) για:

• εκτίμηση καρδιοαναπνευστικής αντοχής
• αξιολόγηση μυϊκής δύναμης και ανίχνευση ενδεχόμενης μυϊκής ανισορροπίας
• αξιολόγηση ευλυγισίας
• αξιολόγηση της στάσης του σώματος (FIT3D)
• ανάλυση σύστασης σώματος

Από τη διάγνωση στην αντιμετώπιση

με διατροφή και άσκηση

Διαγνωστική διερεύνηση δίχως αντιμετώπιση δεν νοείται. Από τα μικροσκόπια, τις καλλιέργειες και τις μοριακές τεχνικές, μέχρι τις σύγχρονες απεικονιστικές δυνατότητες και τον πολυγονιδιακό έλεγχο, η διάγνωση δεν πρέπει να παραμένει μια λίστα από νούμερα και συμπεράσματα στα εκτυπωμένα αποτελέσματα, αλλά να δίνει τη σκυτάλη στην αντιμετώπιση.

Η διατροφική θεραπευτική παρέμβαση και η ένταξη της συνιστώμενης άσκησης στον τρόπο ζωής του ατόμου εντάσσονται ποικιλοτρόπως στην θεραπευτική γραμμή πλήθους καταστάσεων υγείας, καθώς μειώνουν την ολική θνησιμότητα και τον κίνδυνο εμφάνισης χρόνιων ασθενειών που ευθύνονται για το 70% της θνησιμότητας παγκοσμίως, όπως τα καρδιαγγειακά νοσήματα (cardiovascular disease, CVD) και ο Σακχαρώδης Διαβήτης (Diabetes Mellitus). Στον αντίποδα της παχυσαρκίας που συσχετίζεται με τις προαναφερθείσες παθήσεις, ο κλινικός διαιτολόγος – διατροφολόγος στις περιπτώσεις άλλων χρόνιων νοσημάτων καλείται να ανιχνεύσει και να αντιμετωπίσει άλλης αιτιολογίας δυσθρεψία, σαρκοπενία και τα συμπτώματα της νόσου ή της θεραπείας τα οποία επιδρούν στη διατροφή, όπως συμβαίνει με τις κακοήθειες αλλά και τη χρόνια αποφρακτική πνευμονοπάθεια (ΧΑΠ – Chronic Obstructive Pulmonary Disease, COPD) που συχνά διαγιγνώσκεται σε προχωρημένο στάδιο. Ενδεικτικά, η κλινική διατροφή ως θεραπευτική παρέμβαση στη ΧΑΠ καλείται να αντιμετωπίσει παραμέτρους όπως η ακούσια απώλεια βάρους και η σαρκοπενία (διάγραμμα διαστρωμάτωσης διατροφικού κινδύνου) που διαπιστώνονται στο 25-40% αυτών των ασθενών, με την κατάσταση θρέψης τεκμηριωμένα να αποτελεί διακριτό καθοριστικό παράγοντα έκβασης της νόσου.

Αντιμετώπιση ή καλύτερα πρόληψη;

H καλή κατάσταση θρέψης αποτελεί ανοσοποιητικό πλεονέκτημα και, σε αρκετές περιπτώσεις, καθοριστικό παράγοντα έκβασης της πάθησης. Διαγνωστικοί δείκτες καρδιαγγειακής υγείας όπως η χοληστερίνη (χοληστερόλη – cholesterol) και τα τριγλυκερίδια επιδέχονται παρέμβαση στον τρόπο ζωής μέσα από κλινική διατροφή και άσκηση τόσο για την πρόληψη (prevention) όσο και για την αντιμετώπιση των καρδιαγγειακών παθήσεων με τις οποίες σχετίζονται και που δυστυχώς αποτελούν βασικό αίτιο θνησιμότητας παγκοσμίως. Η δέ μετατόπιση διάγνωσης Σακχαρώδη Διαβήτη (Diabetes Mellitus) και προδιαβήτη (prediabetes) σε νεαρότερες ηλικίες, δεδομένου πολύ περισσότερο ότι το 50% των διαβητικών παγκοσμίως παραμένουν αδιάγνωστοι, κάνει τη διάγνωση (γλυκοζυλιωμένη αιμοσφαιρίνη HgA1c, σάκχαρο νηστείας – fasting blood glucose κ.α.) αλλά και την πρόληψη ακόμη πιο αναγκαία και εφικτή μέσα από νεοαφιχθέντα επιστημονικά εργαλεία διερεύνησης πολυγονιδιακού κινδύνου, που αποτελούν ορόσημο στην περαιτέρω εξατομίκευση της διατροφικής υποστήριξης και της άσκησης για την πρόληψη του διαβήτη τύπου 2. Οι συστάσεις άσκησης είναι υπαρκτές και έχουν αξία, παράλληλα έχει διαπιστωθεί ερευνητικά ότι η άσκηση ενεργοποιεί ενδοκυτταρικά μεταβολικά μονοπάτια και επιδρά ευεργετικά στην ευγλυκαιμία ακόμη όταν ασκούμαστε έστω μόνο μία φορά, πολύ περισσότερο όταν αυτό συμβαίνει στοχευμένα και προοδευτικά, σε συνέχεια εργομέτρησης και συνεπαγόμενης συνταγογραφούμενης άσκησης.

Δεδομένου ότι το ήμισυ των περιπτώσεων θνησιμότητας παγκοσμίως οφείλονται σε ανθυγιεινές συνήθειες συναφείς με τις διατροφικές επιλογές και την χρονίως ελλιπή φυσική δραστηριότητα, η φροντίδα του τρόπου ζωής σε ότι αφορά τη διατροφή και την άσκηση αποτελεί μακράν την οικονομικότερη θεραπευτική λύση αλλά και εχέγγυο πρόληψης, ώστε να μη ναυαγήσει το πολύτιμο αγαθό και αναμφισβήτητη προτεραιότητα που λέγεται υγεία.

Πηγές

• Academy of Nutrition & Dietetics – Nutrition Care Process and Model Update: Toward realizing people-centered care and outcomes management. Journal of the Academy of Nutrition & Dietetics, 2017
• ACSM’s Guidelines for Exercise Testing and Prescription, 11^th 
• ACSM Exercise is Medicine – Exercise Professionals: Expanding the reach of health care.
• American Heart Association – Heart Health Screenings
• Berger (1999) A brief history of medical diagnosis and the birth of the clinical laboratory. Part 1 – Ancient times through the 19^th MLO Med Lab Obs. 31 (7): 28-40.
• Evert et al. (2019) Nutrition Therapy for Adults with Diabetes or Prediabetes: A Consensus Report. Diabetes Care, American Diabetes Association.
• Keogh and Williams (2021) Managing malnutrition in COPD: Areview. Respir Med 176, 10628.
• LeLeiko et al. (2022) The Role of Diet, Nutrition and Exercise in Preventing Disease. Pediatr Rev, (6): 298-308.
• Schols et al. (2014) Nutritional assessment and therapy in COPD: a European Respiratory Society statement. Eur Respir J, 44 (6): 1504-1520.
• Steinberg (2018) Cellular energy sensing and metabolism – Implications for treating diabetes. Diabetes, 67 (2): 169-179.
• Thompson et al. (2020) Exercise is Medicine. American Journal of Lifestyle Medicine, 14 (55).
• World Health Organization – WHO: Cardiovascular diseases (CVDs)